De maatschappijkritiek van Martin Parr

Hoe je met foto’s een maatschappelijk statement kunt maken, weet Martin Parr. Al zijn foto’s zijn dikke uitroeptekens. Je móet er iets van vinden, de foto eist je mening, je standpunt. Veel ruimte voor welk standpunt dat moet zijn, laat hij echter niet…

We zijn allemaal verwend

Parr heeft een duidelijke focus. Wij zijn altijd maar gericht op de sociale problemen in de derde wereld. De armoede, de ziektes, ellende daar. We hebben medelijden. Bijgevolg plaatsen we onszelf meteen op een voetstuk. We ‘vergeten’ de sociale problemen die de overdaad aan welvaart met zich meebrengt in onze eigen wereld. We zijn verwend, keuzemoe en hoeveel spullen we ook kopen, onze eigen gebreken kunnen daar slechts gedeeltelijk mee worden verhuld. Maar niet in de foto’s van Martin Parr.

The Last Resort

In de periode 1983-1985 bezocht Parr regelmatig de vervallen Britse badplaats Brighton. Dit plaatsje werd in de weekends overladen met arbeiders op zoek naar zon, strand, vertier en patat. Parr liep daar rond en fotografeerde uitpuilende prullenbakken, jankende kinderen en melancholische bejaarden. Het ideaalbeeld dat al deze mensen op vrijdag in hun hoofd hadden van dit heerlijke weekendje weg, spat op iedere foto als een luchtbel uit elkaar. We nemen onszelf en onze sores overal mee naartoe, maar vergeten dat telkens weer. Hij maakte daar een boek van, The Last Resort.

Dat boek werd niet bepaald met open armen ontvangen in de jaren ’80. Om te beginnen waren de foto’s in kleur. “Echte” documentairefotografen fotografeerden destijds in zwart-wit, amateurs kozen van kleur. En Martin Parr dus. Inhoudelijk werd het boek ook door de mangel gehaald. Men was niet erg gecharmeerd van de neerbuigende weergave van de arbeidersklasse:

“(Parr) has habitually discovered visitors at their worst, greedily eating and drinking junk food and discarding containers and wrappers with an abandon likely to send a liberal conscience into paroxysms of sanctimony. Our historic working class, normally dealt with generosity by documentary photographers, becomes a sitting duck for a more sophisticated audience. They appear fat, simple, styleless, tediously conformist and unable to assert any individual identity. They wear cheap flashy clothes and in true conservative fashion are resigned to their meagre lot.” ~ Critic David Lee

Inmiddels behoort The Last Resort tot de klassiekers onder de fotoboeken. Alom geaccepteerd en bewonderd. Maar de inhoud schuurt nog steeds.

Leading image

De eerste foto uit het boek zie je hieronder. De zogenaamde ‘leading image’ die de toon zet voor de rest van het boek. We zien een bejaard echtpaar zoals we die al zo vaak hebben gezien. Tot elkaar veroordeeld. En alles al besproken wat er te bespreken valt. Ze zijn uitgepraat. Zij inspecteert haar nagels, hij staart verveeld naar iets onbeduidends waar hij geen mening over lijkt te hebben. De lamp boven hen spiegelt hun houdingen. De lamp is uit, net als zij.

Reflectie

Even later in het boek staat deze foto. Een moeder met haar twee kinderen. Temidden van lege piepschuim bakjes, resten patat en twee iconische colabekers. De moeder is ‘onthoofd’ in de foto, maar tóch zie je dat ze iets in haar mond stopt dankzij de reflectie in de ruit. Het lieflijk geklede meisje eet geanimeerd iets uit een bakje. Het jongetje is de enige die niks eet, hij houdt enkel een vorkje vast. En de enige die niet erg content is met de situatie.

Aanschouw andermans leed

Onderstaande foto is één van mijn favorieten uit het boek. Een jonge moeder ligt op een dun handdoekje op het beton in de zon. Haar hoofd ligt vlak naast een schoen. Om de buggy heen liggen lege verpakkingen. Het kind huilt, duidelijk met geluid. Je voelt de verslagenheid van de jonge moeder. Ze kijkt vermoeid weg, lijkt hier niet te willen zijn. De wat gezette vrouw in blauwe bikini rechts achter kijkt naar het tafereeltje en lacht besmuikt. Want hoe lekker is het niet om klein leed van anderen te aanschouwen, zoals wij ook deze foto aanschouwen? Wij zijn die vrouw.

Maar dan even de technisch-compositorische kant. De zon komt van linksboven. Dat verraadt het parapluutje en de schaduwen. Hoe kan het kindje dan zo helverlicht zijn? Door de ringflitser die Parr regelmatig gebruikt. Hij zit bovenop zijn onderwerp, op heuphoogte. Mét die flitser dus. Daarbij onderbelicht hij zijn achtergrond vaak met enkele stops, zodat het onderwerp nóg feller uit het beeld spat.

Tegengestelde emoties

Dan een foto met een wat positievere emotie. We zien een vader liefdevol kijken naar zijn dochter die een blikje cola niet geheel zonder morsen leeg drinkt (het geel van het blikje past mooi bij het gele pakje van het meisje). De jongen linksboven observeert het kleine meisje met een glimlach op zijn gezicht. Tot zover alles leuk en aardig. Maar toch wringt er iets. Die vrouw rechts. Die melancholisch starende blik. Er is iets. Waar denkt ze aan? Wil ze hier wel zijn? En toch nog even terug naar die vader… wat voor ouder ben je eigenlijk als je je kind zo’n blikje cola geeft? Weer die stellingname, je voelt een oordeel. Maar is dat oordeel van de fotograaf of van jou?

De symboliek van een weglopende man

Parr sluit af met een surreële foto. Een vrouw ligt topless op haar buik in de zon. Ook hier weer dat harde beton, dat kan toch nooit lekker liggen? En dan die graafmachine die op het punt lijkt te staat over haar heen te rijden. Tenslotte zien we een man die uit de foto loopt – zijn armen achter zijn rug. Een sterke symbolische afsluiter van het boek. Hij en wij verlaten de typische Parr taferelen en sluiten het boek.