Iedereen maakt foto’s. Van gebakken eieren, feestjes, elkaar en de kat. De opkomst van digitale camera’s, mobiele telefoons en social media veroorzaakt verwarring onder professionele fotografen en critici: wat zegt dit over fotografie? Zijn we nu allemaal fotografen?
Om een antwoord te formuleren op dit soort vragen moet je eerst bepalen wat een goede foto in zich moet hebben. En dat weet fotograaf Jeffrey Ladd treffend te verwoorden:
A photograph should be more interesting than the subject and transcend its obviousness…
Kortweg: een goede foto is niet slechts een registratie van een feit, maar vertelt je meer, zet je aan het denken, roept een emotie op. Wordt de wereld momenteel overspoeld door dit soort beelden?
De waarde van een enkele foto
Kijk om je heen op straat, bij een concert, op het terras. Alles wordt vastgelegd, en direct gedeeld met mensen die niet aanwezig zijn. Met zoveel foto’s om je heen, neemt de waarde van een enkele foto af. Waarom zou je nog fotograferen als alles al continue wordt gefotografeerd, vragen sommige critici zich af. Is het gebakken ei in duizendvoud op Instagram het eindstation van kunstzinnige fotografie? Het publiek trekt een lange neus naar de fotografie van weleer. En daar wordt met een zeker dedain op neergekeken. Door mensen met verstand van fotografie. Want die smartphone voor je neus, dat is geen kunst. Dat is niet fotograferen. Hun afkeer geldt niet enkel voor de geproduceerde ‘foto’s’ maar zeker ook voor een ieder die uitdrukkingsloos met een smartphone voor zijn gezicht de groep 8 musical van zijn kind vastlegt.
Sociale foto’s
Maar in plaats van de toename aan ‘fotografen’ te veroordelen, kunnen we ons ook afvragen waarom we eigenlijk allemaal fotograferen. Dagelijks worden er 300 miljoen foto’s geplaatstop Facebook. En evenzoveel op Instagram. We delen onze beelden met vrienden, familie, onbekenden. Platforms zoals Facebook, Instagram en Twitter maken dat mogelijk.
De foto’s op deze platforms zijn het visuele equivalent van de vraag ‘ how are you?’. Die foto’s serieus nemen is misplaatst. Wanneer een Amerikaan vraag ‘how are you?’ dien je ook geen inhoudelijk antwoord te geven, zoals fotocriticus Joerg Colberg raak
formuleert. Dit soort foto’s vallen daarom onder sociale foto’s.
Sociale foto’s vertonen een platte weergave van hetgeen er werd waargenomen op dat moment. En daarmee voldoet het direct al niet meer aan de definitie van Jeffrey Ladd “A photograph should be more interesting than the subject and transcend its obviousness”. Foto’s op sociale platforms blinken immers uit in hun ‘obviousness’. Vaak nog extra sterk aangezet met kleurfilters die het plaatje als een snoepje presenteren.
Ik fotografeer dus ik ben
Naast de behoefte aan het delen van visuele snippers uit ons leven, lijkt ook de daad van het fotograferen zélf een sociale activiteit te zijn. Er wordt niet met een kritisch oog gekeken naar de achtergrond, de compositie, de aanwezige vormen. De toerist legt de Eiffeltoren vast omdat dat hoort. Het is onderdeel van de gebruiken als je op vakantie bent. Het is wat het thuisfront verwacht.
Bij een bezoek aan een concert hoort een foto. Dat de lichtomstandigheden bijzonder slecht zijn, doet er niet toe. Er moet een foto worden geplaatst op Facebook. Ik fotografeer dus ik ben. Het fotograferen geeft je een houding, geeft je iets te doen, geeft je een gevoel van participeren, waarderen. Het bevestigt je aanwezigheid.
Kunstzinnige fotografie; de foto als ervaring
Maar bij de meer kunstzinnige kant van fotografie vraagt de ‘fotograaf’ zichzelf af: hoe kan ik de foto mij eigen maken? Welk verhaal wil ik hiermee vertellen? Als dat lukt dan is het resultaat een foto waar naar je wilt terug keren. Omdat het beeld een bepaald gevoel oproept, of omdat je er steeds weer iets nieuws in ziet. Je zoekt en vindt een ervaring in die foto. Terwijl bij de sociale foto de ervaring al voorbij is, want dat was de daad van het fotograferen zélf. Concluderend: kunstzinnige fotografie gaat om de beleving van het resultaat, sociale fotografie om de beleving tijdens het fotograferen de activiteit van het delen.
Zijn we dus allemaal fotografen? Geenszins. Fotografie is een democratisch en veelzijdig medium. Een foto voor je paspoort, een Instagram-foto van je kat en een foto van Erwin Olaf hebben niks met elkaar gemeen, behalve het medium.
Naschrift: inmiddels heb ik een Instagram-account. Lees hier waarom.