Robert Capa was een oorlogsfotograaf die één was met de soldaten. Hij lag naast ze in de loopgraven – met zijn camera. Zijn uitspraak “if your photo is not good enough, you’re not close enough” wordt nog veelvuldig aangehaald. Een makkelijk citaat, als je zelf geen oorlogsfotograaf bent.
Dichtbij stond ‘ie, toen hij de Falling Soldier fotografeerde in 1936. We zien een Spaanse soldaat achterover vallen, de man wordt op het moment van afdrukken één van de slachtoffers van de Spaanse burgeroorlog. En dat is wat deze foto iconisch maakt; de fractie tussen leven en dood. De kogel doorboort zijn hoofd, hij valt achterover. De soldaat is nu nog in beweging, straks zal hij levenloos op de grond liggen en door derden moeten worden vervoerd. Maar nu, nu beweegt hij nog. Zij het door de impact van de kogelinslag. De foto vormt voor Capa het startpunt van een succesvolle carrière als fotograaf. En nog steeds is de foto iconisch, een klassieker die bovendien vaak is ingezet als anti-oorlog propaganda.
Maar waar was de oorlog?
Sinds 1975 wordt de authenticiteit ervan betwist. Eén van de twistpunten is de vermeende locatie van de foto. De foto zou niet zijn gemaakt in de buurt van Cerro Muriano, wat wordt beweerd. De juiste locatie blijkt nabij het dorp Espejo, 50 kilometer verderop, ver van de frontlinies en dus de oorlog. De Spaanse krant El Periodico weet dit te onderbouwen met foto’s, recent gemaakt in de heuvelachtige omgeving van Espejo. De heuvelstructuur lijken exact overeen te komen met die op de foto’s van Capa. Met name twee andere, nieuwe foto’s uit dezelfde serie van Capa zouden hiervoor het bewijs vormen:
Rechtsonderin de foto zie je een landschapdetail – let op de vormen van wit en donker in het blauw-omlijnde gebied.
Dit is een foto uit dezelfde serie van Capa. Het gebied in het blauwe vierkant op deze foto lijkt sterk op dat in de vorige. Vervolgens zien we in het gele vierkant een landschapsdetail dat in een andere foto uit de serie terug lijkt te komen.
Onderaan een hedendaagse foto van het landschap nabij Espero. Daarboven de foto van Capa. We lijken hier hetzelfde gebied te zien. En dat is niet Cerro Muriano, maar nabij Espejo – zo’n 30 mijl verderop zoals je op de kaart hieronder kunt zien.
De krant concludeerde op basis van deze analyse dat Capa niet op de plek was waar werd gevochten. In Espejo werd alleen op 22 en 25 september geschoten. Dat was drie weken nadat Capa de streek verlaten hadden. Ook zijn er voor het einde van september dat jaar geen doden en gewonden gemeld.
In scène gezet?
Terug naar 1975, de eerste bron die aangaf dat de foto niet klopt. Dat beweert een Zuid-Afrikaanse journalist die destijds correspondent was voor de London Daily Express en veelvuldig over de Spaanse burgeroorlog schreef. Hij vertelt dat hij met Capa een hotelkamer deelde in de periode van de iconische foto. Er was weinig actie geweest in de afgelopen dagen en Capa en andere fotografen klaagden bij de Republikeinse officieren dat ze geen goed fotomateriaal konden afleveren. Daarop beloofde een officier om samen met zijn troepen en Capa naar enkele loopgraven in de buurt te gaan om enkele actiefoto’s in scène te zetten. Maar deze bron wordt betwist. het is een eenzijdig verhaal zonder dat duidelijk is wanneer en in welk hotel de twee een kamer hadden gedeeld. Echt sluitend bewijs hebben we hiermee niet.
De doodsgreep van de hand…
Toch maar weer even terug naar de foto. Want die geeft nog meer prijs. De foto is bekeken door homocide experts – als ware het een moord die zou moeten worden opgelost. En die zien iets dat wij nog niet hadden gezien. Robert Franks – chief homicide detective van het Memphis Police Department – kijkt direct naar de linkerhand van de soldaat, onder zijn linkerdijbeen. De vingers zijn gebogen, duidend op verslapping van zijn spieren. En dat is weer een teken dat de man waarnaar we kijken, misschien al is overleden. Iemand die de dood nadoet, vergeet zo’n detail. Iemand die valt, verkrampt, verstijft. Het is praktisch onmogelijk om deze sterke reflex tegen te gaan. Iemand bij bewustzijn spreid zijn hand en probeert zijn aanstaande val te verzachten.
Fake wordt realiteit?
De beoordeling van de homicide experts én de theorie over de daadwerkelijke locatie van de foto sluiten allebei aan bij de uitleg van Capa’s biograaf. Volgens hem wordt de vallende soldaat écht neergeschoten, maar dat was tijdens het naspelen van gebeurtenissen aan de frontlinie.
Wat gebeurde er nu echt op die heuvelrug? Tsja. Er is nog het verhaal van een goede vriend van Capa. Capa vertelde hem in vertrouwen dat het een tragische samenloop van omstandigheden betrof. Hij en de soldaten hadden de grootste lol met elkaar, ze renden rond, maakten grappen over de vijand (“This is how we’ll shoot those fascist bastards”) en schoten met hun wapens in de lucht. Ze hoorden die andere geweerschoten niet, niet direct. Maar toen de soldaten een gevecht nabootsten voor de camera, werd één van hen echt geraakt, onverwachts. Zo werd een in scène gezette actie een noodlottige waarheid. Vermoeden we.