Daguerreotypie: over de allereerste foto van een mens

We schrijven 1838. Louis Daguerre maakt een foto van een Parijse straat, zeven minuten lang. We zouden een drukke straat moeten zien, maar alles is verlaten. De mensen zijn verloren gegaan in de lange sluitertijd. Behalve één man. Hij stond lang genoeg stil, want hij liet nét zijn schoenen poetsen. 

Daguerrotypie cameraDit is de eerste foto waarop een mens staat afgebeeld, zij het door puur toeval. Eigenlijk is het geen foto, maar een daguerreotype, uitgevonden door Louis Daguerre. Het proces is als volgt: je maakt een gepolijste, verzilverde koperen plaat lichtgevoelig met jodiumdampen. Vervolgens plaats je de plaat in een camera obscura. Dat is een lichtdichte doos met een klein gaatje dat je tijdens het maken van de foto opent. Het belichten resulteert in een onzichtbaar beeld op de plaat. Dit latente beeld maak je met kwikdamp zichtbaar. Dat gaat wel ten koste van je gezondheid. Tenslotte fixeer je het beeld in een zoutoplossing, wat je dan afspoelt met water. Doordat er geen negatief wordt gebruikt, kun je maar één afdruk maken. Een daguerreotype is daardoor altijd uniek.

“Hoge resolutie”

Het uiteindelijke beeld bestaat uit microscopisch kleine deeltjes van een zilver-kwikamalgaam in een hogere of lagere densiteit. De tekening op een daguerreotypie is meestal heel helder en scherp. In vergelijking met een vergroting van een negatief oogt een daguerreotypie vrijwel korrelloos. In het huidige fotografische jargon kun je dus concluderen dat de daguerreotypes een bizar hoge resolutie hebben.

Bij een daguerrotypie is het eindproduct overigens een gespiegeld beeld van de werkelijkheid. Wat de fotograaf dus eigenlijk waarnam, zie je hieronder.

Oudste foto met een mens erop - gespiegeld

We zien Boulevard du Temple, in die tijd een levendige wijk met winkels, cafés en theaters. In de volksmond heette het ook wel Boulevard du Crime, refererend aan de vele misdaadvoorstellingen die werden opgevoerd in de theaters. Deze theaters verdwenen na de grootscheepse Klein kind in daguerrotypiestadsvernieuwing die Baron Hausmann onder leiding van Napoleon III doorvoerde na 1853. We kijken naar een Parijs uit vervlogen tijden.

Achter de gordijnen

Bij nadere bestudering kun je nog een persoontje ontdekken die zich in die 7 minuten nauwelijks heeft bewogen. Een opzij geschoven gordijn en een klein wit hoofdje verraadt een kindje dat enige tijd naar buiten heeft lopen kijken, juist op het moment dat de foto werd gemaakt.

Daguerreotypie: Nederland wil dat ook!

De verspreiding van het revolutionaire medium verliep voor die tijd relatief snel, diverse landen wilden de uitvinding hebben. Nederland ook, natuurlijk. Een jaar later – in 1839 – bericht de Nederlandse Staatscourant dat de minister van Binnenlandse Zaken voorstelt aan de Kamer om het geheim van de beroemde uitvinding van Daguerre aan te kopen. Mee in de vaart der volkeren. Want het maken van een tekening middels zonlicht, daar kun je als land toch niet in achterblijven.

Tekeningen van zonlicht

Gegrepen door de vraag of dit inderdaad werd aangekocht door de overheid, dook ik verder de digitale archieven in. En jahoor, ik stuitte op de aanname van het voorstel, gemeldt in juli van datzelfde jaar in de Bredase courant:

Tekeningen van zonlicht 2

Twintig jaar later verdwijnt deze vorm van fotografie alweer naar de achtergrond. Werken met kwikdamp is bijzonder ongezond dus werd er naarstig gezocht naar andere technieken. Collodiumfotografie bleek een goede opvolger. Vanwege de korte periode waarin daguerreotypes vervaardigt werden, zijn ze behoorlijk zeldzaam en dus inmiddels goed geld waard.

“I have seized the light, I have arrested its flight” – Louis Daguerre, 1839