Een verjaardag in een Nederlandse huiskamer: er is voor iedereen een (klap)stoel neergezet, waardoor je nergens meer kunt staan. Noodgedwongen zitten we zij-aan-zij in een kringetje. Periodiek gaat het schaaltje met kaas en worst rond. We lachen erom, vinden het stompzinnig, maar het zit verankerd in onze genen. We ontkomen er niet aan, aan dat idiote kringetje en die kaasblokjes.
Er zijn weinig Nederlandse volksrituelen. We hebben Sinterklaas, en dat is het wel zo’n beetje, denken we. Omdat dat andere ritueel – de verjaardag – zó is ingebed in ons handelen, dat we het vergeten. Afhankelijk van je leeftijd en de klasse waarin je je bevindt, vier je je verjaardag volgens een vastomlijnd stramien, zo zien we in het werk van fotografe Ilvy Njiokiktjien.
Hoe het begon voor Ilvy Njiokiktjien
Ilvy kreeg als Fotografe des Vaderlands de opdracht om een fotoserie met als thema Kijk! Mijn familie. Daarvoor fotografeerde ze enkele verjaardagen en ontdekte dat daar een sterk project in school. Want het ankerpunt van het Nederlandse familieleven is de verjaardag. Soms is dat zelfs het enige dat de familie bij elkaar houdt, de rest van het jaar zien ze elkaar niet. Wat volgde was een fotoserie waarin ze 100 verjaardagen vastlegde, eentje voor iedere leeftijd tussen 1 en 100. Die zijn inmiddels gebundeld in het boek Slagroomtaart & Slingers, dat met behulp van crowdsourcing is gefinancierd.
Een dwarsdoorsnede van de samenleving
In anderhalf jaar tijd reed Ilvy duizenden kilometers kriskras door het land. Van Groningen tot Limburg, van ’t Gooi tot de Bijlmer, van de Wadden tot de Jordaan. Ze fotografeerde op alle dagen van de week: van carnaval tot kerstmis en van ‘s ochtends vroeg bij een ontbijt op bed tot diep in de nacht op een slaapfeestje.
Oja, denk je, als je bovenstaande foto ziet. Dáár begon dat kringetje al. Vroeger, op school. Alle aandacht op jou gericht. Een versierde stoel, uitdelen, zingen. Sommige kindjes verschrompelden terstond onder deze aandacht overload, anderen glimden als hadden zij een prestatie van wereldformaat neergezet.
De vlaggetjes. Altijd de vlaggetjes. Geen verjaardag zonder papieren slingers, onafhankelijk van waar het wordt gevierd. Opdat de buitenwereld weet dat je jarig bent.
Midden in je fragiele puberbestaan ga je naar slaapfeestjes. Want je bent nog te jong om uit te (mogen) gaan, maar je hebt geen zin meer in een door ouders geregisseerd festijn. Dus zonder je je af met je beste vrienden van het moment in een tent in de tuin, of op je eigen kamer. Liefst met een meegesmokkelde fles drank door degene met de meeste lef. En dan de hele nacht over jongens praten.
Studenten. Hoofdingrediënt van een te vieren verjaardag: alcohol. Op een boot, in een studentenkamer, dat maakt niet zoveel uit. Als er maar gedronken wordt, door iedereen. Bij voorkeur teveel, want in je studententijd verzamel je de slechte verhalen van je leven. Zodat je in de decennia daarna wat leuke anekdotes hebt voor in het verjaardagskringetje waar ook jij onnavolgbaar op afstevent.
Het valt op dat de foto’s wat flets ogen. Soms zit er beweging in, andere keren niet. De foto hierboven is niet goed belicht. Te geel op de voorgrond, te rode hoofden, en dan weer een blauwige waas op de achtergrond. Het versterkt het knullige beeld. Deze foto had uit ons eigen album kunnen komen. Een foto zoals er al honderdduizenden zijn gemaakt in Nederland, een pastiche van wie zijn.
Cadeautjes voor de jarigen bracht Ilvy overigens nooit mee.
“Dat bracht soms wel wat verontwaardiging bij de kinderen. Maar ik ben bij 140 mensen geweest, dat zou een hoop tijd en geld hebben gekost.”
Zo rond de 50 is er ineens weer de behoefte aan een feestje zoals we dat vroeger gaven. Mannen gaan samen koken (en het resultaat samen verorberen), vrouwen gaan samen verven (waarna het kunstwerk meestal weggemoffeld wordt op zolder).
En dan komt je op een leeftijd waarop dat getal rijp blijkt voor een verkeersbord. De Hema vaart er wel bij. Dit zijn vaak de leeftijden waarop de jarige eigenlijk écht geniet van het jarig zijn. Omdat je verdorie ineens beseft dat de verjaardag het smeermiddel vormt van je familie. Iedereen is er, speelt zijn rol. En voorspelbaarheid is een groot goed als je op leeftijd bent. Pas dan weet je het op waarde te schatten.