Een foto zegt meer dan 1000 woorden. Maar we zijn verslááfd aan woorden. We gunnen het beeld enkele seconden en buigen dan direct voorover naar het bordje. Je hebt zojuist een kaartje betaald, dus laat ze voor dat geld dan alsjeblieft vertellen wat je ziet. Of wat je zou móeten zien.
Fotomuseumland
Allereerst: Nederland mag zich rijk rekenen: we hebben als klein kikkerlandje wel 4 vooraanstaande fotomusea; FOAM, Nederlands Fotomuseum, Fotomuseum Den Haag en Huis Marseille. Iets wat je bijna in geen ander (groter!) land zult tegenkomen. We kunnen ons laven aan vele tentoonstellingen per jaar, en er is ruimte voor jonge fotografen. En dat laatste, dat is de focus van FOAM: aanstormend talent. En dat kan een feest zijn. Maar regelmatig gaat dat gepaard met tenenkrommende inleidende teksten.
Beeldmakers die de taal niet spreken
Beeldmakers zijn lang niet altijd bedreven in het geschreven woord. Niet voor niets wordt menig fotoboek ingeleid door een essayist of een schrijver. Deze legt verbanden, plaatst het werk in context, kortom, je blik wordt verbreed, je wilt nóg eens kijken. Datzelfde effect moet plaatsvinden bij een fototentoonstelling.
Waar het misgaat
Bij FOAM gaat dat geregeld mis, bijzonder mis. Een voorbeeld. Onderstaande foto’s en tekst trof ik aan bij de tentoonstelling We may have met before over hedendaagse Chinese fotografie.
“Fotografie transformeert ‘echte’ beelden tot een verstild moment waarmee de kijker geconfronteerd wordt. Gefragmenteerde beelden lijken rommelig en de chaos van de hedendaagse samenleving maakt het leven oncomfortabel. Wanneer verborgen emoties ons raken, worden bepaalde reacties ontlokt die het ware leven van Chinese mensen reflecteren.”
Dit is – voor mij – volstrekt onleesbaar. We lezen hier achtereenvolgens 4 zinnen die geen enkel logisch verband met elkaar hebben. Het zijn holle frasen, loze statements berstensvol onnodige bijvoeglijke naamwoorden. Ik word daar nogal boos van. Hang dan verdorie niks op bij het werk van een fotograaf. Maar het gaat verder. We lezen over dat realiteit paden in de war brengt, net zoals fotografie dat doet. Die paden zijn trouwens ook open wonden. Nouja, lees zelf maar.
“De realiteit brengt een wirwar aan paden verder in de war, maar fotografie heeft hetzelfde effect. Fotografie kijkt aandachtig naar deze open wonden: het behoudt de vluchtige momenten, zoekt de intieme geeesteswerelden op en vergroot de dikwijls gegenereerde absurditeiten. Fotografie reorganiseert het echte leven en brengt ons een nieuwe visuele waarheid, die parallel aan de werkelijkheid kan bestaan. In China worden beelden als de getuigen van de geschiedenis beschouwd, met een dubbele betekenis: enerzijds bevestigend, anderzijds ontkennend.” ~ Feng Boyi, curator
Ja, dan loop ik dus door, met versnelde pas. Briesend.
Hoe moet het dan wel op bordjes bij foto’s?
Een museum mag best wel een beetje zijn best doen om niet enkel de instemmend knikkende incrowd te pleasen. En het Nederlands Fotomuseum weet hoe dat moet. De gekozen tentoonstellingen en de curatoren die zij in de arm nemen zorgen voor een verrijking van je blik. Alsof je met een goede vriend rondwandelt die toevallig alles weet over deze fotografen, andere kunstwerken, en de wereld an sich. Een goed voorbeeld hiervan was de tentoonstelling over modefotograaf Horst P. Horst in 2015 (waar ik eerder al over schreef). Daar vond je bijvoorbeeld deze foto’s met onderstaande tekst:
“Horsts foto werd zorgvuldig geretoucheerd voor publicatie in Vogue; het korset werd aangepast waardoor het aan het lichaam lijkt vast te zitten. Het origineel waarbij het korset aan een kant losjes valt, is provocerender. Dit is de versie die Horsts voorkeur had. De loshangende linten doen denken aan de zijden boeien van Cupido, de gevleugelde zoon van Venus.”
Waarom ik dit wél goed vind? Omdat deze tekst mij langer naar de foto doet kijken dan ik anders had gedaan. Het heeft het beeld voor mij verrijkt omdat het:
- mij vertelt dat deze foto is geretoucheerd, wát er is geretoucheerd en met welk doel
- mij wat vertelt over de voorkeur van de de fotograaf (namelijk de provocerende versie)
- mij vertelt dat je de loshangende linten kan interpreteren als een verwijzing naar de liefde
Ik pleit niet voor Jip en Janneke-taal op museumbordjes. Maar laten we de boel niet onnodig pretentieus maken. Je oog moet zich niet verzwikken op een lastig leesbare tekst, maar op het beeld dat ernáást hangt.