Fotografie van de toekomst: het einde van het beslissende moment?

Het tijdperk van het beslissende moment is bijna voorbij; straks wordt alles altijd vastgelegd. Althans, dat beweert fotograaf Clayton Cubbitt. Als alles wordt vastgelegd, kun je achteraf kiezen. Dan maakt het dus niet meer uit waar je bent en vanuit welke hoekje fotografeert. Sterker nog, je hoeft niet eens meer de deur uit om te fotograferen.

De geboorte van het beslissende moment

Toen fotografie het levenslicht zag begin 19e eeuw kón er nog helemaal geen moment worden gevangen. Daar was de techniek niet toe in staat: de benodigde sluitertijden waren te lang en de apparatuur te zwaar om spontaan een foto te maken. Foto’s werden daarom vooraf zorgvuldig geregisseerd en hoofden minutenland ondersteund met nekklemmen.

Maar toen.

De techniek verbeterde zienderogen en de sluitertijden slonken. Kodak zorgde voor een democratisering van het medium met de introductie van de goedkope Brownie. Ineens was het mogelijk om het moment te pakken. Professionele fotografen gingen op zoek naar scènes waarin alles perfect samenviel. Later zou Henri Cartier-Bresson deze trend expliciet maken met zijn term the decisive moment. Het is het moment dat nooit meer precies zo terug zal keren.

De fotograaf als curator

Dat beslissende moment speelt nog steeds een grote rol in fotografie. Veel fotografen zijn vooral curatoren; ze cureren de tijd. Bij het maken van een foto bepalen zij welk moment in de tijd het waard is om op beeld te worden gevangen. En niet alleen het moment maar ook het perspectief, de hoek, wat er binnen of buiten beeld valt.

Photography is the creation of art through the curation of time

~ Clayton Cubbitt

Maar inmiddels is dat cureren allang niet meer alleen het domein van de fotograaf. Wij zijn allemaal de hele dag de tijd aan het cureren. Twitterfeeds en Instagram-accounts vol met flarden van tijd, locaties en objecten. Met al die plaatjes cureren we niet alleen de tijd, maar ook ons digitale zelf. Want je bepaalt niet alleen wát je fotografeert, maar ook óf je het publiceert. Of het – kortom – bij jouw zorgvuldig opgebouwde visuele imago past.

Samengevat: het beslissende moment is een moment dat wordt bepaald – en vooral beperkt – door de beschikbare tijd en techniek, namelijk:

één camera

één gezichtshoek

één fotograaf

één moment

Maar wat als techniek niet langer de beperkende factor is?

Van beslissend moment naar een constant moment

Stel je voor: een camera die alles opneemt wat zich 360 graden om jou heen afspeelt. Dan is er helemaal geen beslissend moment meer, want alle momenten worden vastgelegd door die camera. Wat je dan krijgt is een voorturend moment, of een constant moment. Het enige dat nog beslissend is, is de ruimte waarin die camera staat, ofwel de decisive area van waaruit er wordt opgenomen.

Nouja, precies zo’n camera, die is er dus al, in de vorm van een drone en ontwikkeld door DARPA (verantwoordelijk voor de ontwikkeling van militaire technologie voor de Amerikaanse defensie).

In de drone schuilt een camera met een resolutie van 1,8 gigapixel. Die camera neemt alles op binnen een gebied van 8 kilometer, tot 15 centimeter nauwkeurig. En dat 70 uur achter elkaar, pas dan is ‘ie vol.

Dat is een flinke sensor dan, zul je wellicht denken. Neehoor. DARPA heeft allemaal simpele sensortjes aan elkaar gekoppeld. Sensoren vergelijkbaar met de camerasensor in je telefoon. Dat maakt dat zo’n giga-camera ook helemaal niet zo duur hoeft te zijn. Immers, de Iphone 5 cameramodule kost nu zo’n 10 dollar per stuk. En die prijs zal alleen maar dalen.

Fotograferen terwijl je er zelf niet bij bent

De kans is aanwezig dat binnenkort iedere fotograaf gebruik kan maken van zo’n netwerk van camera’s. Die staan dan bijvoorbeeld op het dak van gebouwen. Door de enorme resolutie is (achteraf) inzoomen geen ekel probleem. Concreet betekent dat dat je met je Iphone op andere plekken kunt “fotograferen” dan waar je zelf bent – je logt gewoon in op dat camaranetwerk. Je hoeft dan zelf helemaal niet bij het beslissende moment te zijn om er tóch een foto van kunnen maken – op afstand.

Cubbitt noemt dit terecht een revolutie binnen het medium fotografie. Want niet langer wordt vooraf het juiste moment voorspellen de hoofdtaak. Nee, de kunst is nu om achteraf de momenten bepalen die het vastleggen waard zijn. Ofwel, je cureert een omvangrijke beeldenstroom waar alles momenten nog in zitten.

Een voorbeeld met Google Streetview

Het gebeurt al, dat achteraf cureren. Google Street View wagentjes doorkruisen al jaren onze planeet. Miljoenen kilometers leggen die auto’s af.  De resulterende beelden worden naarstig doorzocht door kunstenaars. Zo plukte de Canadees Jon Rafman achter zijn computer wat aardige platen bijeen uit die oneindige beeldenstroom:

Wat hebben we aan alle momenten?

Maar… Niet alles wat technisch mogelijk is, wordt ook gebruikt en toegepast. De vraag is wie er zit te wachten op zulke grote hoeveelheden informatie. Wie gaat dat allemaal zitten doorakkeren, op zoek naar mooie beelden? Goed, misschien is dat achteraf cureren nog wel teveel gedacht vanuit het beslissende moment-paradigma. Maar dat de aard van fotografie op het punt staat te veranderen, dat is evident.
Een voorbeeld: voor een straatfotograaf zal dat achteraf cureren een hels werk zijn. Ténzij die fotograaf op zoek is naar zeer specifieke situaties of plekken. Zoals het vastleggen van olifantenpaadjes (waar ik een fotoboek van heb). Dan is het natuurlijk wel fijn als al die paadjes gewoon al zijn vastgelegd en jij alleen nog even de beelden erbij moet zoeken.

En denk eens aan sportfotografie: een voetbalwedstrijd die vanuit alle hoeken vastgelegd. Achteraf weet je wat de cruciale momenten waren, die zoek je op en voilá, je hebt prachtbeelden, ingezoomd en wel.

De keerzijde…

Er is ook iets engs, iets unheimisch aan de gedachte dat alles wat er om je heen gebeurt wordt vastgelegd én kan worden gedeeld. De serie Black Mirror grossiert in het uitwerken van maatschappelijke gevolgen van technologische ontwikkelingen. Niet door Star Trek achtige settings, maar door scènes en situaties die zeer realistisch overkomen.

Eén aflevering staat mij nog op het netvlies gebrand: The entire history of you. En dat is dus ook precies waar het over gaat: dankzij een klein implantaat in je netvlies wordt alles wat je ziet opgenomen. De beelden vanuit jouw perspectief kun je vervolgens delen met anderen. Dat heeft bizarre gevolgen. Zie de trailer van de aflevering hieronder.

Maar tot die tijd moeten we het doen met de fotografische keuzes die we maken in het moment, in plaats van achteraf. Gelukkig maar.