In de jaren tachtig woedde er in Palermo een machtstrijd tussen rivaliserende maffiafamilies. Letizia Battaglia fotografeerde de bloederige gevolgen daarvan. Meestal waren de lijken nog warm als zij aankwam om de scène vast te leggen. Bepaald geen alledaags baantje. Ik bezocht een tentoonstelling van haar werk in Rome.
Over het Maxxi museum
Het eerste wat ik doe als ik naar het buitenland reis is zoeken naar fototentoonstellingen in de buurt. En die zijn er altijd, dus ook in Rome waar ik onlangs was voor een workshop van Alex Webb. Ik bezocht het Maxxi museum, dat overigens puur vanwege het gebouw al een aanrader is.
Buitenkant Maxxi museum © Kronkeling
Ik had geluk, want ik stuitte daar op een overzichtstentoonstelling van een fotografe die ik niet kende, maar waar ik terstond een verhoogde hartslag van kreeg.
Over de expositie zélf
Als je een museum bezoekt ben je al gauw geneigd om sec te kijken naar het werk dat er hangt. Maar minstens zo interessant is het om even een stapje terug te doen en door de ogen van de curator te kijken. Wat hangt waar, welke keuzes zijn er gemaakt? Voor welke omlijsting is er gekozen? Waarom?
Tentoonstelling Letizia Battaglia © Kronkeling
De tentoonstelling van Battaglia was divers van opzet, en dat weerspiegelt haar veelzijdige carrière. Verschillende zalen toonden haar werk in een thematisch overzicht. Ze fotografeerde voor bladen en legde theaterstukken vast. Maar bovenal was ze fotojournaliste voor de Italiaanse krant L’Ora. Haar meest indrukwekkende werk hing zij aan zij in de lucht (zie de foto hierboven).
Over de volgorde van de foto’s
Maar wat vooral opvalt is de volgorde van de werken. Een zojuist gepleegde moord hangt zij aan zij met een dansend kind. Je emoties worden heen-en-weer gesleurd. Je walgt, bent vertederd en vervolgens weer verbijsterd. Juist dát maakt dat de beelden nog meer indruk maken dan ze los van elkaar al doen. Het is het leven uitvergroot. In Palermo leefde men uitersten. Er waren geen grijstinten. Er was diepe haat, onwaardelijke liefde, afkeer, onbedaarlijk lachen en de dood. Alles wat daartussenin zat, gebeurde elders.
Starten als je 40 bent
Battaglia heeft er nooit bewust voor gekozen om de onderwereld vast te leggen. Dat soort werk, daar rol je per ongeluk in.
Toen ze 40 was ontvluchtte ze met haar drie kinderen een verstikkend huwelijk. Om rond te kunnen komen verkocht ze haar artikelen aan kranten. Al snel merkte ze dat dit een stuk makkelijker ging als ze daarbij beeldmateriaal aanleverde. En langzaamaan verschoof de focus van schrijven naar fotograferen. Na enige tijd startte ze een vast dienstverband bij de krant L’ora in Palermo. Daar versloeg ze onafgebroken het nieuws. Of eigenlijk: maffianieuws. Want dat beheerste nu eenmaal ieders leven in Palermo. Er zaten dagen bij dat ze 4 á 5 moordaanslagen op één dag fotografeerde.
“Suddenly, I had an archive of blood”
~ Letizia Battaglia
“It isn’t easy to be a good photographer when you’re faced with the corpses of people who were alive and kicking only minutes before. In those situations, I would often get all the technical things wrong.
But I did my job, I photographed, trying to keep the image in focus and the exposure correct.”
~ Letizia Battaglia in The Guardian
600.000 foto’s en vele doodsbedreigingen
Battaglia is inmiddels 81 jaar oud. Uiteindelijk stopte ze met misdaadfotografie omdat L’Ora ophield te bestaan in 1992. Maar al zou ze nog door willen gaan: er valt nu weinig bloederigs meer vast te leggen in Palermo. De hedendaagse maffiosi hebben gestudeerd en Cosa Nostra is een zakelijke onderneming geworden. De macht wordt niet meer uitgeoefend via zichtbare moorden, maar middels onderdrukking, afpersing, chantage en witwasserij.
In totaal maakte Battaglia 600.000 foto’s in Palermo. En alhoewel ze in andere landen diverse prijzen en onderscheidingen heeft gekregen voor haar werk, bleef het stil in Italië. Wat ze daar wél kreeg waren vele doodsbedreigingen vanuit de maffia. En dan nu – gelukkig – toch nog deze tentoonstelling in Rome.