Wat doe je als je een foto ziet met daarnaast een bordje met tekst? Kijk je eerst goed naar de foto, of lees je eerst de tekst? Het is een reflex die maar moeilijk is af te leren: bijna iedere leest eerst dat bordje, en kijkt dán pas goed naar de foto. Stop daar eens mee. Zet je informatiehonger even uit als je wil leren kijken, en wat wil leren over hoe jíj kijkt.
Bordjes
We hebben een diepgeworteld verlangen om direct te kunnen verklaren wat we zien. Dus als je voor een foto staat en daarnaast hangt een bordje, dan neig je als vanzelf voorover naar dat bordje. Want tekst is heilig én (meestal) duidelijk. Die woorden bieden een houvast voor wat je ziet. Maar ze vormen ook je blik. En dat is nu juist niet de bedoeling wanneer je naar een foto kijkt.
Daarom een pleidooi over wat je dan wel moet doen. En waarom.
Bordjeskijker op Fotofestival Naarden © Kronkeling
1. Start met kijken
Leer jezelf aan om niet direct naar het bordje te kijken. En hoe simpel het ook klinkt – dat is echt heel lastig. Want het voelt verdomd vervelend als er naast een foto tekst hangt, die ik nog niet heb gelezen. Ik houd mezelf bewust dom, zo voelt dat. Het lezen van dat bordje is voor mij een taak die moet worden afgevinkt. Pas na het lezen kan ik rustig naar de foto gaan kijken.
Maar dan is de boel al verpest.
Want die tekst, daar heeft de fotograaf of de curator over nagedacht. En dus kijk je vervolgens door zijn of haar bril naar de foto. Jouw onbevangenheid is weg.
2. Stel jezelf vragen over de foto
Dat kijken is leuk, maar dat doe je automatisch binnen je eigen kader. Je ziet alleen dat waaraan je kunt relateren. Het is lastiger om de keuzes van de fotograaf te zien. Of om te filosoferen over de kadrering, het standpunt of de boodschap van de foto. Daarom hieronder een rijtje vragen die ik mezelf regelmatig stel:
- Wat zie ik?
- Wat zie ik niet?
- Welk standpunt heeft de fotograaf ingenomen?
- Wat voor effect heeft dat standpunt op de boodschap van de foto?
- Waarom spreekt deze foto je wel / niet aan?
3. Doe dit niet bij alle foto’s op een expositie
Het moet natuurlijk wel een beetje leuk blijven. En iedere foto aandachtig bekijken is simpelweg onmogelijk en bijzonder vermoeiend (over waarom je zo moe wordt in musea schreef ik ook ooit een artikel).
Gemiddeld geef je een kunstwerk zo’n 7 seconden kijktijd. Als je de eerste 10 foto’s gaat behandelen zoals hierboven beschreven, ben je er waarschijnlijk helemaal klaar mee. Kies daarom 5 foto’s uit om echt langer naar te kijken. En niet alleen foto’s die je op het eerste gezicht al aanspreken maar juist ook een paar die je helemaal niks vindt. Want daar leer je ook weer van.
Wat musea moeten doen
Natuurlijk, soms is de tekst onderdeel van de serie en werkt het juist versterkend. Maar vaak ook niet. In het geval van FOAM werkt de begeleidende tekst zelfs op de lachspieren.
Enfin, veel fotografen geven hun werk bewust de titel “Untitled” mee, om te voorkomen dat ze de kijker beïnvloeden. Maar vervolgens zetten musea dát dan netjes op het bordje dat naast de foto hangt. Aarrgh. Daar moeten musea echt mee stoppen. Geen titel is geen bordje. Want er valt (daar) niks te zien!
