Tip 39: Kijk van rechts naar links

Dit blog staat vol tips om te leren kijken. Maar nergens heb ik het over één van onze grootste (culturele) visuele afwijkingen. Pas deze week las ik erover: we kijken van links naar rechts en zien daardoor een stuk minder. Een levensgrote bias waar ik me dus nooit bewust van was. Gelukkig kun je er wat aan doen. 

Iets herkennen of iets zien

Je ziet iets dat je aandacht trekt en je besluit er een foto van maken. Wat bij veel beginnend fotografen (te) vaak gebeurt is dat je bij thuiskomst ziet dat je onderwerp niet de aandacht trekt in de foto. Het plakt tegen de achtergrond of is veel te klein afgebeeld. Op locatie kreeg het alle aandacht van je hersens, en dus had je niet door dat de vertaalslag naar twee dimensies wel eens niet zo goed zou kunnen uitpakken.

Erken je kijkgewoontes

Hoe voorkom je dit? Nouja, door te leren kijken dus. Écht te kijken, alsof je zojuist uit je ruimtevaartuig bent gestapt en alles op deze planeet voor het eerst ziet, zonder dat je weet wat het is. Daarvoor moet je je eerst bewust worden van je kijkgewoontes.

Van rechts naar links lezen en kijken

Hoe wij lezen, zo kijken wij ook. En dus beziet een westerling alles grofweg van links naar rechts. Door dat automatisme zien we vooral een hoop niet.

Toen ik leerde lezen besteedde ik aandacht aan ieder woord apart. Ik hield mijn vinger erbij en zei de lettergrepen hardop. Nu is dat (gelukkig) anders. Dat kun je zelf ervaren in twee stappen:

1. Lees deze bovenstaande zin nog eens, in je normale leestempo en let goed op hoe je ogen bewegen.
2. Lees dezelfde zin van rechts naar links, waarbij je de woorden wel ‘gewoon’ leest.

Wat ervaar je? De kans is groot dat je bij stap 1 merkte dat je niet woord-voor-woord leest, je ogen sprongen waarschijnlijk heen en weer. Die sprongetjes heten ‘saccades’. Je scant de tekst en je hersens vullen hier en daar woorden in op basis van logica en verwachting. Het is een beetje alsof je een zoekopdracht geeft aan Google en Google al na 3 letters begint aan te vullen. Soms gaat dat goed, soms ook helemaal niet.

Bij stap 2 (van rechts naar links lezen) besteed je ineens veel meer aandacht aan de woorden en de volgorde ervan. Je bent deze methodiek niet gewend en dus is het net alsof je weer als een zesjarige zit te ploeteren met letters en woorden.

Kijken met je hersens

Welnu, het kijken naar de wereld om ons heen deden we ook ooit met volle aandacht. Je herinnert het je niet meer, maar je ziet het gedrag terug in babies die minutenlang ongegeneerd naar jou of naar een object kunnen staren. Hoe meer je ziet, hoe meer je hersens het kijken overnemen – en dus de gaten invullen die het resultaat zijn van de saccades.

Hieronder zie je de saccades van iemand die naar een foto van een gezicht keek. De ogen krijgen de meest aandacht, dan de mond, dan de neus. De rest wordt nauwelijks onderzocht.

Het leger kijkt van rechts naar links

Die saccades helpen je niet erg als fotograaf. En al helemaal niet als militair. Immers: je gecamoufleerde vijand over het hoofd zien is nogal van levensbelang. En dus wordt het Amerikaanse leger getraind om actief van rechts naar links te kijken:

“One of the first tricks I learned many years ago was drilled into me by an army sergeant. It only took a few smacks up the back of my head to learn how to look from right-to-left when scanning a landscape in an effort to see the hidden “enemy” in our mock battles.

This process of reverse reading forced me to slow down and read each tree as if it were a syllable I was seeing for the first time.”

~Dale Wilson

Van rechts naar links en ondersteboven

Ha, en nu komen we dus ergens. Want er is dus een mogelijkheid om van dat automatische kijken af te komen: door van rechts naar links kijken. Omdat dat niet automatisch gaat, is de kans veel kleiner dat je hersens het werk gaan overnemen. Je kunt dus ook besluiten om van onder naar boven of diagonaal van links naar rechts te kijken. Zolang het resultaat is dat je met aandacht kijkt, werkt het. Henri Cartier-Bresson doet het ook bij het beoordelen van zijn foto’s. Hij bekeek zijn contactvellen standaard ondersteboven.

 

Ondersteboven tekenen

Tot slot: dat ondersteboven kijken is een maffe ervaring. Een lezer van dit blog raadde mij het boek Drawing on the right side of the brain van Betty Edwards aan. Het boek leert je tekenen, maar eigenlijk leert het je vooral om opnieuw te kijken. Eén van de oefeningen is het natekenen van een pentekening die je ondersteboven voor je ziet. Je kunt dus niet zien wat het is, waardoor je sec kijkt naar hoe de lijnen zich tot elkaar verhouden. En het resultaat is een verdomd waarheidsgetrouwe weergave van die tekening. Iets dat je bijna niet voor elkaar krijgt als je had gezien wát het eigenlijk was, dat je natekende.

Maar om nou de hele dag met je hoofd ondersteboven te lopen is ook weer zowat. Voorlopig ben dus ik dus druk met mezelf aanleren om een paar keer per dag met aandacht van rechts naar links te kijken – als ware ik een militair op zoek naar de gecamoufleerde vijand.

P.S. Over kijken gesproken: heb je het verband gezien tussen de eerste en de tweede foto uit dit artikel? (foto 1 is het resultaat van foto 2).